ولایت جوزجان

مختصات: °۶۶٫۰۰شرقی °۳۶٫۷۵شمالی (نقشه)

ولایت جوزجان
اطلاعات کلی
نام رسمی :	ولایت جوزجان
کشور :	افغانستان
نام‌های پیشین:	جوزجانان، گوزگانان، گوزگان، شبورقان، اشبورغان و ...
مردم
۴۸۵٫۳۰۰ (۲۰۰۹) [۱]
زبان‌های گفتاری:	ازبکی، پارسی و پشتون
جغرافیای طبیعی
مساحت:	۱۱٬۷۹۸ کیلومتر مربع

جوزجان یکی از ولایت‏های واقع در شمال افغانستان می‏باشد. مرکز این ولایت، شهر شبرغان است.این ولایت با کشور ترکمنستان هم مرز است. جوزجان در گذشته به ناحیه‏ای وسیع گفته می‏شده که شامل ولایت‏های جوزجان، سرپل و فاریاب بوده است. در گذشته از این ناحیه به نام‌های جوزجانان، گوزگانان، جوزجان، گوزگان و غیره یاد می‏شده است (جوزجان و جوزجانان معرب کلمات گوزگانان و گوزگان است که اعراب بنابه نداشتن حرف :«گ» در الفای خود، اکثراً گاف را با«جیم» تعویض می‏نمایند).

پیشینه تاریخی

در بیش‌تر کتابهای جغرافیایی که در جهان اسلام نوشته شده، نامی از آن برده شده یا بخش جداگانه‌ای بدان اختصاص یافته است. ابن واضح یعقوبی که اثر خود را در حدود ۲۷۹ق/۸۹۲م نوشته، مرکز گوزگان را شهر «اَنبار» دانسته و گفته است که والیان در آنجا هستند. او جایگاه پادشاهان جوزجان را شهرهای «کندرم» و «قرزمان» دانسته است (ص ۶۳).

مؤلف حدودالعالم حدود آن را چنین بیان می‌کند: از مشرق به بلخ و تُخارستان تا حدود بامیان، از جنوب به آخر حدود غور و مرز بُست، از مغرب به غَرْجِسْتان و قصبۀ بشین تا حدود مرو و از شمال تا حدود جیحون (ص ۹۵). وی از نواحی و شهرهای زیر نیز در این ولایت نام برده است: ربوشاران، درمشان، تمران، تمازان، ساروان، مانشان، طالقان، جهودان، باریاب (پاریاب)، نریان، کرزوان، کندرم، ابنیر (صص ۹۵-۹۷). طبق نوشتۀ این کتاب، شهر جهودان (یهودیه) پایتخت فرمانروایان آل فریغون بوده است (ص ۹۷)؛ لیکن ابن حوقل که اثر خود را پیش از حدود العالم نوشته، شهر «اَنبار» را بزرگ‌ترین شهر این ناحیه دانسته و گفته است که آل فریغون زمستانها در این شهر اقامت می‌کنند (ص ۱۷۷).

مقدسی همانند نویسندۀ حدودالعالم یهودیه را مرکز ولایت گوزگان دانسته، ولی شهرهای آنجا را کم جمعیت یا باجمعیت اندک توصیف کرده است (ص ۴۳۳). وی بجز یهودیه، از شهرهای انبار، برزوزؤ فاریاب، کلان و شورقان نام برده است. مقدسی در جای دیگر کتاب خود ضمن توصیف راههای آنجا، راه یهودیه (پایتخت آل فریغون) تا رباط افریغون را دارای ۴ مرحله دانسته است (ص ۵۰۸). رباط یاد شده ظاهراً از بناهای یکی از فرمانروایان نخستینِ این خاندان بوده است.

اصطخری ضمن اینکه از یهودیه به سان مرکز گوزگان یاد کرده، شهر انبار را بزرگ‌ترین شهر و اقامتگاه پادشاهان این سرزمین به‌شمار آورده است (صص ۲۱۳-۲۱۴). در افغانستان کنونی، در این حدود، ولایت‏های جوزجان، سرپل و فاریاب وجود دارد که مرکز ولایت جوزجان شهر شَیُرغان، مرکز ولایت سرپل شهر سرپل که در قدیم انبار نام داشته و مرکز فاریاب شهر میمنه است که در قدیم یهودیه نام داشته است.